Pijn is een onaangenaam gevoel dat aangeeft dat er lichamelijke schade is of dat die zou kunnen ontstaan. Pijn heeft normaal gesproken de functie schade te vermijden of te verminderen en genezing te stimuleren. Maar heftige of te lang aanhoudende pijn en de lichamelijke veranderingen die hierdoor ontstaan, zijn slecht voor het welzijn van het dier en kunnen herstel juist vertragen.
Er is een verschil tussen acute pijn en chronische pijn. Acute pijn ontstaat snel, wordt vaak veroorzaakt door een lichamelijke beschadiging (trauma) en heeft een waarschuwende functie voor het dier om zichzelf te beschermen. Het is makkelijker te herkennen dan chronische pijn. Chronische pijn duurt langer dan 3-6 maanden en gaat gepaard met minder duidelijke gedragsveranderingen. Acute pijn die niet goed herkend en behandeld wordt kan overgaan in chronische pijn.
De hond
Hartslag en ademhaling
Wanneer een hond met vage klachten naar de dierenarts wordt gebracht, kijkt deze altijd hoe snel de hartslag en ademhaling van het dier zijn. Een verhoogde hartslag en ademhaling kunnen duiden op acute pijn, maar ook op stress of angst. Als uit verder onderzoek niet duidelijk is of er sprake is van pijn of stress, kiest een dierenarts vaak voor pijnstilling om te onderzoeken of de ademhaling en hartslag omlaaggaan. Als dit het geval is, zal er zeker sprake zijn van pijn.
Als eigenaar kunt u de hartslag lastig zelf meten, maar wanneer u merkt dat uw hond sneller ademt dan normaal moet u extra alert zijn. Dit kan duiden op pijn, maar kan ook andere oorzaken hebben (bijvoorbeeld warmte of stress). Is de hond weer in een koele omgeving of is het moment van stress voorbij en blijft de ademhaling ook na enige tijd nog snel, neem dan contact op met de dierenarts.
Pijn herkennen aan gedrag
Het gedrag speelt een belangrijke rol bij het herkennen van pijn bij dieren. Uitingen van gedrag zijn sterk afhankelijk van onder andere omgevingsfactoren. Wanneer een dier naar de dierenarts wordt gebracht, is pijnherkenning vaak nog moeilijker dan thuis. De onbekende omgeving en onbekende mensen zorgen ervoor dat een hond zijn uitingen van pijn probeert te onderdrukken. Bovendien kan de hond bij de dierenarts last hebben van stress en angst. Het gedrag dat daarbij hoort, lijkt op het gedrag bij pijn. Het is belangrijk dat u gedragsveranderingen die te maken kunnen hebben met pijn al thuis, in de vertrouwde omgeving, kunt herkennen zodat u aan de dierenarts kunt vertellen wat u heeft gezien.
Het gedrag dat een hond die pijn heeft laat zien, is sterk afhankelijk van de oorzaak van de pijn. Daarnaast is de verandering in het gedrag van de hond bij acute pijn vaak anders dan bij chronische pijn.
Bij acute pijn verandert het gedrag in korte tijd, wat vaak snel opvalt. Chronische pijn is moeilijker te herkennen. De subtiele gedragsveranderingen zijn vaak alleen herkenbaar voor de mensen die de hond door en door kennen. Omdat bij chronische pijn het gedrag heel langzaam verandert en niet gekoppeld is aan bijvoorbeeld een verhoogde hartslag, is de herkenning van chronische pijn bijna geheel afhankelijk van pijnherkenning door u als eigenaar.
Gedragingen die kunnen duiden op pijn
De volgende gedragingen kunnen wijzen op acute of chronische pijn:
- Verwijzen naar een pijnlijke plek: wanneer een hond pijn heeft op een bepaalde plek gaat hij deze plek vaak herhaaldelijk likken, bijten of krabben. Vooral bij acute pijn wordt dat veel gezien. Daarnaast probeert hij het pijnlijke (lichaams-)deel te verstoppen. Ook kan de hond janken bij aanraking van een pijnlijke plek of zelfs proberen te happen om het pijnlijke lichaamsdeel te beschermen.
- Veranderde houding: honden met pijn hebben de neiging een houding aan te nemen die voor hen het minst pijnlijk is. Wanneer een hond acute buikpijn heeft, kan hij bijvoorbeeld met zijn voorpoten doorgezakt op de grond liggen, waarbij zijn kont in de lucht blijft. Dit kan een poging zijn tot verlichting van buikpijn. Honden met chronische pijn vermijden vaak bepaalde houdingen.
- Veranderde interactie met mensen: honden die pijn hebben, reageren anders op mensen dan normaal. Sommige honden willen bijvoorbeeld niet meer aangeraakt worden, terwijl anderen juist aandacht opzoeken en steun zoeken. Zeker bij chronische pijn is het meest opvallende probleem doorgaans het veranderde gedrag naar mensen toe.
- Gapen, uitrekken en uitschudden: honden die pijn hebben gapen minder vaak, rekken zich minder uit en ook uitschudden doen ze minder.
- Verandering in beweeglijkheid: een hond met pijn kan veranderingen laten zien in de manier van voortbeweging of bewegelijkheid. Ze lopen bijvoorbeeld kreupel of lopen stijver dan voorheen. Bij chronische pijn zijn er vaak subtielere veranderingen in dagelijkse bezigheden zoals meer gaan liggen, moeilijker gaan zitten en weer overeind komen of minder graag willen springen (bijvoorbeeld weigeren om de auto in te springen).
- Voedsel: honden met pijn hebben soms een verminderde eetlust en kunnen zelfs afvallen.
- Janken: soms kan een hond zo'n pijn hebben dat hij ervan gaat janken. Hoewel dit een voor de hand liggende uiting van pijn is, wordt dit regelmatig bestempeld als aandacht zoeken en wordt de pijn niet herkend.
Naast bovenstaande gedragingen komen de volgende gedragsveranderingen voor bij chronische pijn:
- Energie: veranderingen in energieniveau, vrolijkheid, speelsheid en conditie. De hond wil bijvoorbeeld niet meer wandelen of hij wil wel spelen, maar het lijkt alsof hij geremd wordt.
- Veranderingen in humeur en houding: een hond met chronische pijn kan hier een slecht humeur van krijgen. Zo wordt hij bijvoorbeeld angstig, verandert de alertheid, trekt hij zich terug, geeft hij een droevige indruk, heeft hij een verminderd zelfvertrouwen en komt onzeker over, neemt hij een ineengedoken houding aan, is hij sloom of minder sociaal.
- Agressie: chronische pijn kan een oorzaak zijn van agressie. Het is belangrijk te beseffen dat chronische pijn zelden de enige oorzaak is van de agressie. Het kan agressief gedrag wel erger maken en pijn moet daarom altijd eerst uitgesloten worden wanneer er sprake is van probleemgedrag.
- Signalen van ongemak: het regelmatig maken van geluiden als grommen of janken, verandering in lichamelijke verzorging, een depressieve indruk maken, veranderde reactie op mensen of andere honden (een hond kan steun gaan zoeken bij u, of zich juist gaan verstoppen of terugtrekken).
- Uiterlijke veranderingen: bij langdurige chronische pijn kan de spiermassa afnemen, bijvoorbeeld doordat een lichaamsdeel niet of weinig gebruikt wordt. Ook kan door verminderde verzorging of minder eten de vacht van het dier een minder verzorgde indruk maken.
- Slaapproblemen: meer of juist slechter slapen.
Elke hond heeft een bepaalde aanleg, een eigen persoonlijkheid en eigen ervaringen, waardoor elke hond andere pijnsignalen laat zien en anders reageert op pijn.
Pijn bevestigen of uitsluiten bij twijfel
Honden kunnen ons niet zeggen of en hoeveel pijn ze hebben. De hierboven beschreven gedragingen zijn aanwijzingen voor pijn, maar dit zijn vaak indirecte aanwijzingen. Pijn veroorzaakt stress en soms ook angst, maar ook andere oorzaken dan pijn kunnen stress en angst veroorzaken.
In overleg met de dierenarts kan besloten worden om ook bij twijfel een diagnostische pijnbehandeling te starten en na drie tot vier weken het gedrag opnieuw te beoordelen. Wanneer de hond duidelijke verbetering laat zien met de ingestelde pijnstilling, is het zeer aannemelijk gemaakt dat pijn inderdaad een onderliggende oorzaak van de problemen is. Verbetert het gedrag niet, dan zijn er zeer waarschijnlijk andere oorzaken dan pijn.
Pijn behandelen
Het is belangrijk dat pijn bij uw hond behandeld wordt. Neem daarom contact op met de dierenarts als u denkt dat uw hond pijn heeft. Deze kan het dier onderzoeken om de oorzaak te achterhalen, maar kan bovendien pijnstillers geven die geschikt zijn voor honden. Gebruik nooit (zonder voorafgaand overleg met uw dierenarts) pijnstillers die voor mensen bedoeld zijn, deze zijn in veel gevallen giftig voor dieren!
De kat
Eten en gewicht
De meeste katten die pijn hebben zullen minder eten of bij acute pijn soms zelfs geheel stoppen met eten. Dit kan bij katten katten binnen een korte tijd al voor ernstige problemen zorgen, omdat de kat gebruik gaat maken van vetreserves in het lichaam. Dit zorgt voor leververvetting wat soms fataal af kan lopen. Het is dus erg belangrijk om het eetgedrag in de gaten te houden en een dierenarts in te schakelen als de kat steeds slechter eet voor een langere periode, of niets eet voor een periode van langer dan een dag. Ook het gewicht moet in de gaten gehouden worden. Let daarbij op plotseling of langdurig gewichtsverlies, maar ook op gewichtstoename. Wanneer de kat zwaarder wordt terwijl hij nog evenveel eet als anders, kan dat komen doordat hij minder actief is en dat kan veroorzaakt worden door pijn.
Slaapritme
Wanneer een kat pijn heeft zal hij vaak meer en langer slapen. Maar ook juist minder slapen kan voorkomen bij een kat met pijn. Katten met veel pijn kunnen meer inactief wakker liggen en niet écht slapen. Als een kat slecht slaapt zal hij niet meer in de REM slaap (een fase in de slaap waarin de hersenen veel informatie verwerken) en de diepe slaap komen, wat nadelige gevolgen kan hebben voor de gezondheid van het dier. Het is daarom erg belangrijk om de slaapgewoontes van uw kat in de gaten te houden en de dierenarts te raadplegen als deze erg afwijken van het normale slaapritme.
Pijn herkennen aan gedrag
Het herkennen van pijn is thuis veel makkelijker dan bij de dierenarts. De eigenaar van de kat weet hoe de kat zich normaal gedraagt en merkt afwijkingen dus sneller op. Pijnsignalen kunnen bij elke kat heel verschillend zijn. Daarnaast zullen katten hun pijn tegenover onbekenden, zeker in een stressvolle omgeving zoals de dierenartsenpraktijk, nog meer proberen te verbergen. Gedragsveranderingen of abnormale gedragingen hebben vaak een medische oorzaak, dus wanneer hier sprake van is moet de dierenarts geraadpleegd worden. Geef aan de dierenarts door welk afwijkend gedrag u gezien hebt, omdat dit kan helpen sneller de juiste diagnose te stellen. Het kan ook handig zijn om de kat te filmen, zodat het makkelijker is om de lichaamstaal van de kat in de thuissituatie te beoordelen.
Veranderingen in gedrag
Katten houden van routine en zullen hier niet snel 'zomaar' van afwijken. Wanneer uw kat gedragsveranderingen laat zien, is het belangrijk om op zoek te gaan naar de reden hiervan.
De meest voorkomende gedragsveranderingen bij een kat met pijn zijn:
- Verminderde activiteit: Wanneer een kat pijn heeft zal hij vaak minder actief zijn en dus rustiger overkomen. Het kan voorkomen dat de kat niet meer wil rennen of springen en zijn tijd vooral slapend of liggend doorbrengt.
- Verminderde sociale interactie: Katten met pijn interesseren zich minder voor het spelen met soortgenoten of mensen en zullen minder vaak ander sociaal gedrag vertonen, zoals het wassen van andere katten.
- Geen interesse tonen in de omgeving: De kat zal minder kijken naar wat er om hem heen gebeurt, de ogen zullen vaker dicht zijn en bewegende dingen zoals vogels of vliegen zijn ineens minder interessant.
- Terugtrekken: Een kat met pijn trekt zich vaak terug om met rust gelaten te worden. Het kan voorkomen dat hij zich verstopt op plekken waar hij normaal nooit zit, het kan ook zijn dat hij zich terugtrekt naar de normale slaapplaats.
- Niet aangeraakt willen worden: Het kan voorkomen dat een kat met pijn aanraking, borstelen en optillen niet meer goed kan verdragen. Hij kan dit op verschillende manieren aangeven of hij zal bijvoorbeeld minder dicht bij de eigenaar gaan liggen dan normaal.
- Minder wassen: Een kat met pijn zal zichzelf vaak minder gaan wassen en kan er daardoor onverzorgd uit gaan zien. Het kan ook voorkomen dat de kat juist heel veel wast op één specifieke plek omdat het op die plek pijn doet.
- Niet (goed) strekken: Strekken kan voor een kat met pijn extra pijnlijk zijn, waardoor een kat met pijn het strekken dus kan gaan vermijden of minder diep zal strekken.
Niet alleen veranderingen in het gedrag, maar ook het laten zien van nieuwe gedragingen kan een teken zijn dat de kat pijn heeft. Wanneer een kat gedragingen laat zien die hij normaal nooit zal tonen, of alleen in een andere situatie, wordt er gesproken van afwijkend gedrag. De volgende afwijkende gedragingen komen vaak voor bij een kat met pijn:
- Veranderd karakter: Een veelvoorkomend signaal dat een kat pijn heeft is het veranderen van het karakter. De kat kan agressiever worden (meer bijten, slaan, blazen), of het kan voorkomen dat de kat juist schrikachtiger wordt.
- Lusteloosheid: De kat reageert minder op dingen waarop hij normaal wel zou reageren en lijkt "minder zin in het leven" te hebben of komt "depressief" over.
- Verwijzen naar het pijngebied: Wanneer een kat pijn heeft gebeurt het vaak dat hij op bepaalde manieren "verwijst" naar een pijngebied. Dit kan gebeuren via het specifiek wassen, zoals hier boven te lezen, maar ook door het kijken naar de pijnlijke plek, het aanraken van de plek, of veel krabben op één en dezelfde plek. Deze gedragingen zijn niet altijd opvallend en kunnen ook andere oorzaken hebben zoals jeuk of stress.
- Vluchten bij benadering: De kat zal meer vluchtgedrag vertonen wanneer hij benaderd wordt en zichzelf daarbij soms ook verstoppen.
- Anders lopen: Wanneer de manier van lopen van de kat aangepast wordt is dit vaak te wijten aan pijn. Afwijkend lopen is vooral zichtbaar bij traplopen en bij het op- en afspringen vanaf hoogtes. Mank lopen is ook op andere momenten goed te herkennen.
- Rusteloosheid: Een kat die rusteloos lijkt, of waarvan het lijkt als hij "niet lekker kan liggen" en van positie blijft veranderen, kan last hebben van pijn.
- Veranderingen in plasgedrag: Wanneer een kat pijn heeft kan het voorkomen dat hij de kattenbak niet meer in wil of kan. Dan zal de kat een andere plek kiezen om zijn behoeftes te doen. Het kan ook voorkomen dat de kat wel in de bak plast, maar de urine niet begraaft. Dit kan naast een teken van pijn ook een teken van stress zijn.
Pijn behandelen
Bij een kat met pijn is het erg belangrijk om iets tegen die pijn te doen. Neem daarom contact op met de dierenarts als u denkt dat uw kat pijn heeft. Deze kan verder onderzoek doen. De dierenarts kan ook pijnstilling voorschrijven om uit te sluiten of juist te bevestigen dat er sprake is van pijn. Als er sprake is van pijn, zijn er vaak duidelijke gedragsveranderingen te zien bij het starten (of stoppen) van de pijnstilling. Wanneer pijn uitgesloten is, kan eventueel door een gedragstherapeut gekeken worden wat de oorzaak is van het afwijkende gedrag van uw kat.